Begroting 2020

Algemene beschouwingen

Gemeente Rheden: Krachtiger in Balans

De gemeente Rheden verkeert in financieel zwaar weer. Al enkele jaren achtereen zijn er grote tekorten en teren we in op de reserve. Wij hebben ons de vraag gesteld of er sprake is van het slechts op orde brengen van het huishoudboekje of dat er meer aan de hand is. Onze conclusie luidt dat dat laatste het geval is. Wij streven naar een participatiesamenleving waarin iedere inwoner naar vermogen moet kunnen leven, wonen en werken. Meedoen is ons credo. Maar de draagkracht die hiervoor nodig is staat onder druk door een disbalans in demografie, welvaart en welzijn.  Een grote tweedeling in de lokale samenleving vinden wij ongewenst. Rheden moet daarom aansturen op een trendbreuk om aan kracht en vitaliteit te winnen.

Wat is er aan de hand?
De beeldvorming over de gemeente Rheden is positief. Een prachtige omgeving met fascinerende landschappen en statige gebouwen. Een rijke natuur met water, bos en heuvels. Kortom, een fantastische plek om te wonen en te verblijven. Maar als we achter deze mooie facade zien we helaas ook minder rooskleurige beelden. En deze beelden vormen een contrast met ons imago. Wij signaleren namelijk twee grote problemen die de vitaliteit van de lokale samenleving ernstig aantasten: de bevolkingsopbouw en –samenstelling is in disbalans en de gemiddelde welvaart van de inwoners van de gemeente Rheden is verhoudingsgewijs laag.

De gemeente Rheden loopt qua vergrijzing voorop in Nederland. Dit vertaalt zich in een grote groep ouderen. Er komen niet alleen steeds meer ouderen (65+), zij bereiken ook een steeds hogere leeftijd (de zogenaamde “dubbele vergrijzing”).  Daartegenover staat een steeds kleiner wordende groep jongeren. In de gemeente Rheden is tevens sprake van een krimpende beroepsbevolking, verhoudingsgewijs meer laag opgeleiden en relatief veel alleenstaanden en een toename van het aantal 1-ouder gezinnen (o.a. door scheiding). Voor de gemeente Rheden geldt onderaan de streep dat een kleine groep inwoners de sterke schouders vormt waarop de gemeenschap leunt. En als we niets doen komt de draagkracht van deze groep steeds verder onder druk. Deze disbalans is zowel  ongezond als ongewenst; een onevenredig groot deel van de gemeentelijke begroting gaat inmiddels op aan het in stand houden van ons welzijn (lees: sociale voorzieningen). Hierdoor is er steeds minder geld om te investeren in voorzieningen en/of om de kwaliteit van onze mooie gemeente in stand te houden.

In Rheden wonen relatief veel bijstandssgerechtigden, het gemiddelde inkomen is verhoudingsgewijs laag ten opzichte van landelijk, het aanbod aan goedkope sociale huurwoningen is verhoudingsgewijs groot en er is een concentratie van sociaal-economische problematiek wat leidt tot minder sterke wijken en/of buurten. Dit alles heeft zijn weerslag op de het groeiende beroep dat inwoners doen op zorg en ondersteuning. De Participatiewet, de Wmo en de Jeugdwet trekken - door de substantieel hogere (en nog steeds oplopende) uitgaven in verhouding tot de gedecentraliseerde middelen - een zware wissel op de gemeentelijke middelen/huishouding mede door landelijke beleid. Daarbovenop is de economische motor van de gemeente zwak. Er zijn weliswaar veel ZZP-ers actief, maar er is relatief weinig aanbod van werk in de dorpen. De overgrote meerderheid van de beroepsbevolking vindt om die reden betaald werk buiten de gemeentegrenzen. De wel aanwezige bedrijven bieden steeds minder banen in een deels verouderde en gekrompen industrie.

Overigens zijn de disbalans in bevolkingsopbouw en de relatief geringe welvaart al langer aan de hand, maar deze openbaren zich nu duidelijker sinds de decentralisatie van de 3D’s naar de gemeenten (lees: de zorgtaken op het gebied van Wmo, participatie en jeugd). Hiermee is de onevenwichtigheid in onze bevolkingssamenstelling veel relevanter geworden en vormt het groter beroep op onze voorzieningen een belangrijke oorzaak van de huidige financiële problemen van de gemeente.

Voldoende financiële armslag is nodig om onze maatschappelijke taken ook op langere termijn op adequate wijze te kunnen uitvoeren. Om te kunnen investeren in nieuw beleid en om financiële tegenvallers in de toekomst het hoofd te kunnen bieden, moet ons huishoudboekje op orde zijn. De continuïteit van de gemeentelijke bedrijfsvoering staat daarbij voorop, zodat inwoners blijvend de hulp en ondersteuning ontvangen die nodig is.

Samenvattend:
De gemeente Rheden staat er niet goed voor. Er is sprake van een gestapelde problematiek die deels demografisch en deels door de relatief lage welvaart is ingegeven. Deze situatie openbaart zich inmiddels door (structurele) tekorten. Het nemen van financiële maatregelen is noodzakelijk, maar lost de onderliggende problematiek niet op. Rheden moet ‘Krachtiger in balans’ worden gebracht.

Zorgpunten die absoluut onze aandacht vragen, en die wij reeds eerder aan uw raad gepresenteerd hebben, zijn:

  • Een relatief groot aantal bijstandsuitkeringen. Rheden heeft een relatief groot aantal bijstandsuitkeringen mede in relatie tot de beperkte lokale werkgelegenheid. Dankzij de economische hoogconjunctuur en succesvolle re-integratieprojecten lijkt een dalende trend in het aantal bijstandsuitkeringen te zijn ingezet.
    Bron: Nautus “171220 Onderzoek Bijstandsbestand”   en de interne “Data-analyse Bijstandsbestand februari 2019”
  • Het grote aandeel van relatief goedkope huurwoningen. De gemeente Rheden heeft een grote huursector. Zowel de sociale huursector (30%) als de particuliere huursector (16%) zijn groot voor een dorpsgemeente. Het aantal sociale huurwoningen overtreft de in 2014 geformuleerde doelstelling. In de gemeente Rheden heeft 68% van de particuliere huurwoningen een huur onder de liberalisatiegrens.
    Bron: Evaluatierapport “20190619 Evaluatie Woonvisie 2014-2020”.

Regie op de toekomst
Wij voelen en zien urgentie om participatiesamenleving een sterke impuls te geven en tweedeling te voorkomen door Rheden krachtiger in balans te brengen. Het momentum is daar en uitstellen is geen optie. De gemeente moet regie nemen en meer sturen op een toekomstbestendige samenleving. De uitdaging voor het gemeentebestuur is tweeledig: het zo goed als mogelijk herstellen van de disbalans in bevolkingssamenstelling en het versterken van de lokale welvaart.

  1. Herstellen van de disbalans in bevolkingssamenstelling.

Er is een betere balans nodig in onze inwonerpopulatie. Arm en rijk, jong en oud, alleenstaanden en gezinnen, hulpbiedend en hulpvragend. Zodra groepen sterk oververtegenwoordigd (of ondervertegenwoordigd) zijn, tast dat de vitaliteit aan van de lokale samenleving. En uiteindelijk ondervindt iedereen daar hinder van. Denk aan ouderen die geen mantelzorg meer krijgen omdat het aandeel jongeren en/of vrijwilligers simpelweg niet toereikend is. Of aan jonge gezinnen die geen gepaste woning kunnen krijgen omdat het aanbod zich met name richt op alleenstaanden.

  1. Versterken van de lokale welvaart.
    Er is dringende behoefte aan meer welvaart in de gemeente. Het aandeel werkenden moet omhoog en de totale zorgvraag  moet bij voorkeur omlaag en mag zeker niet verder stijgen. Zodoende wordt het gemiddeld besteedbaar inkomen en de algehele draagkracht van de gemeente vergroot. Een ander nadelig aspect van onze relatief lage welvaart is dat deze extra sociale problematiek met zich meebrengt, met extra gemeentelijke uitgaven tot gevolg.
    Ook is sprake van een scheve verhouding tussen werkenden en inwoners die nog niet mee (kunnen) doen. Meedoen blijft het credo; door het hebben van een baan, het verrichten van vrijwilligerswerk of het bieden van een helpende hand aan hen die dat nodig hebben. Toch staan nu nog teveel mensen in Rheden aan de zijlijn. En een groot aandeel daarvan is ook niet in staat om substantieel bij te dragen vanwege leeftijd en/of gezondheid.

Integraal beleid als sturingsinstrument
De gemeente heeft instrumenten nodig om uitvoering te geven aan de ambitie van ‘Gemeente Rheden: Krachtiger in Balans’. Gemeentelijk beleid is onze belangrijkste tool. De komende periode moeten we krachtige slagen maken in het opnieuw vormgeven van integraal gemeentelijk beleid. Innovatief en ander beleid dat positief bijdraagt aan onze twee koerslijnen (balans in demografie en verbeteren sociaal economische positie) en waardoor Rheden aan kracht zal winnen waarbij ook nadrukkelijk wordt gekeken naar onze eigen bedrijfsvoering. Om die reden gaan we onze beleidsterreinen nog meer integraal bezien. Voor de vijf beleidshoofdstukken in onze programmabegroting betekent dit:

Economische ontwikkeling:
Werk en inkomen zijn belangrijke dragers voor de ontwikkeling van de samenleving en de zelfredzaamheid van de inwoners. Voor werkgelegenheid zijn onze inwoners in belangrijke mate afhankelijk van de arbeidsmarkt in de regio. Investeren in een sterke regionale economie is dus nodig. In specifieke sectoren liggen ook kansen om de lokale economie te versterken: zowel de groeiende markt van hoogwaardige private zorg en welness als het aanjagen van startend ondernemerschap bieden volop kansen.

Welzijn:
Persoonlijk welzijn hangt voor een belangrijk deel af van de persoonlijke omstandigheden en keuzes op het gebied van onderwijs, werk, gezondheid, wonen en relaties. Zonder welvaart geen welzijn. Er zijn financiële middelen nodig om inwoners hulp te bieden indien nodig. Als er geen balans komt tussen vraag en aanbod, inkomsten en uitgaven, hulpvragers en hulpbieders, staat ons collectieve welzijn onder druk. Als we niet in balans geraken, gaat dat ten koste van andere voorzieningen voor onze inwoners. Maar uiteindelijk zijn welvaart en welzijn natuurlijk iets persoonlijks.

Gebiedsontwikkeling:
Ingeklemd tussen de Posbank en de IJssel kent gemeente Rheden relatief weinig uitbreidingsmogelijkheden voor nieuwe (woning)bouwplannen. Dit betekent dat we de schaarse ruimte die er is, optimaal moeten benutten om Rheden krachtiger te maken. Dus als we bouwen, dan voegen we kwaliteit en waarde toe.

Duurzaamheid:
Wij hebben een maatschappelijke opgave om zorgvuldig om te gaan met mens en natuur. Ook in relatie tot toekomstige generaties. Vervuiling, verspilling en uitputting worden niet langer getolereerd. Duurzaamheid gaat verder dan een goed klimaat en verstandig energieverbruik. Het gaat ook om de bestendige toekomst van de gemeente Rheden. Dit vraagt om ‘balans’ in draagkracht en bevolkingsopbouw, maar ook om een huishoudboekje met een positief resultaat.

We zoeken een nieuwe balans tussen welvaart en welzijn. Alleen met voldoende welvaart kan welzijn worden gefinancierd. En als we duurzaam in evenwicht zijn, kan Rheden haar sociale gezicht behouden.

Bestuur en veiligheid:
De lokale samenleving leunt nog (te)veel op de overheid en de budgetten raken uitgeput. We moeten toegroeien naar een gezonde zakelijkheid waarbij de overheid niet langer voor iedereen de probleemoplosser is. Alleen daar waar maatschappelijke energie of draagkracht ontbreekt, is voor de gemeente een rol weggelegd. Dit vraagt van bestuurders en politici een andere houding. Ook waar het bovenlokale opgaven betreft, kunnen we ons niet langer laten leiden door enkel ‘het sluiten van de beste deal uit eigen belang' maar zoeken we samenwerking in de regio. dit is een kwestie van geven en nemen. Het is tijd om hierin een volgende stap te zetten en de kosten en baten meer gelijkmatig te spreiden, waarmee het afwentelen en/of het concentreren van problemen kan worden voorkomen.

Er is noodzaak om in Rheden de balans te herstellen. Onze inwoners hebben daar immers recht op.

In deze programmabegroting treft u alvast een eerste, globale vertaalslag aan van de twee koers- en sturingslijnen richting onze vijf programmaclusters. Met als uiteindelijk doel een Gemeente Rheden die Krachtig in Balans is.

ga terug